Ce qui se passe en Turquie nous regarde

Publié par Etienne Copeaux sur 10 Juillet 2012, 07:58am

[20 juillet 2012 : ajout de la version turque de mon texte]

Le quotidien turc Taraf m'a demandé pourquoi j'avais signé le texte de soutien aux accusés du procès géant de Silivri, paru dans Le Monde du 4 juillet, où sont jugés Büsra Ersanlı, Ragıp Zarakolu, Ayse Berktay et 202 autres personnes, et ce que je pensais de ces déclarations de Mr Ahmet Davutoglu, ministre des affaires étrangères : « Je ne crois pas que Mme Ersanlı soit terroriste. Mais le fait que je n’accepte pas cette situation en tant que ministre, ne me donne pas le droit d’intervenir sur la justice. Ceux qui nous critiquent disent soit 'Pourquoi intervenez-vous ?', soit 'Pourquoi n’intervenez-vous pas ?'. Certains croient que ces vagues d’arrestations ont lieu suite à une décision gouvernementale, que le pouvoir [a décidé] d’arrêter ces personnes. Mais la justice est indépendante. »

Voici ma réponse, publiée dans Taraf ce 10 juillet. A la suite, j'ai ajouté la traduction en turc, due à Özgün Özcer. Je remercie Özgün Özçer et la rédaction de Taraf de m'avoir donné la parole.

J'ai signé cet appel en tant que chercheur, spécialiste de la Turquie contemporaine. Voici plus de vingt ans, j'avais commencé mes recherches en étudiant le discours des manuels scolaires d'histoire, la « fabrication » de l'histoire à l'époque d'Atatürk - sur les pas de Büsra Ersanlı - et l'imprégnation des manuels scolaires par l'idéologie nationaliste. J'ai fait cela scientifiquement, sans m'impliquer personnellement, mais il est évident que je n'aurais pas pu le faire sans dénoncer le nationalisme, sans chercher à donner des outils à ceux et celles qui veulent débusquer l'idéologie dans un discours historique. Le nationalisme est porteur de malheur et de guerre - voir la Yougoslavie - et je sais parfaitement combien ce mot milliyetçilika une valeur positive en Turquie. Je veux dire par là que même en faisant une thèse scientifique, j'étais en un certain sens engagé, et conscient de l'être. Sinon j'aurais fait une thèse sur l'harmonie vocalique ou la cuisine turque au XVIIIe siècle, que sais-je !

En ce moment je fais une recherche sur les années 1990 et quand j'ai revu l'affaire du marché égyptien (juillet 1998) j'ai été scandalisé d'apprendre que Pınar Selek était toujours dans de graves ennuis, malgré trois acquittements.

J'ai senti alors que, en conscience, il ne m'était plus possible de continuer mes recherches comme si de rien n'était, comme si j'observais des insectes.

Mais pourquoi prendre parti sur des questions turques ?

Ces « questions turques » ne concernent pas seulement la Turquie. La Turquie pourrait devenir pays européen et donc cela me regarde. Cela me regarde aussi en tant qu'être humain, ami et proche de certaines personnes poursuivies (Büsra). Cela me regarde parce que la Turquie représente un « modèle » de pays capitaliste et libéral, avec une extrême-droite puissante et que ce modèle pourrait être copié (Hongrie). Des éléments de la culture politique qui prévalent en Turquie ont fait beaucoup de progrès en France même. Je ne veux pas de ce « modèle » ultra-libéral et répressif ; j'estime que là où il existe, il faut l'analyser, le faire connaître et le dénoncer.

Enfin cela me regarde parce que j'aime la Turquie et j'aime les Turcs ; la Turquie fait partie de moi-même ; j'y ai vécu, j'en ai connu chaque recoin, c'est en quelque sorte mon deuxième memleket. Cela me regarde parce que je souhaite à mes amis turcs le bonheur de pouvoir vivre en démocratie, dégagé d'une guerre qui dure depuis bientôt trente ans – nous savons ce que c'est, nous qui avons connu cela avec l'Algérie. Et croyez que je suis tout aussi exigeant vis-à-vis de mon pays, la France ; comme j'ai été, en exerçant mon métier de professeur d'histoire, aussi exigeant avec le discours des manuels d'histoire français que celui des manuels turcs.

C'est un engagement politique, si vous voulez, mais je m'engage en tant que chercheur, c'est-à-dire en tant que personne qui connaît la question, l’enracinement historique des problèmes, qui a accès à la langue. Les recherches que je fais sont susceptibles d'éclairer le présent, car le « présent » remonte au moins à 1923, si ce n'est 1915.

J'ai ressenti la nécessité de l'engagement à partir de l'affaire Pınar Selek mais je ressentais déjà un malaise, depuis longtemps, en considérant les cas d'Ismail Besikçi, ou de Yasar Kemal. Puis, l'arrestation de Büsra m'a mis en rage. C'est comme si nous étions sur un champ de bataille, avec le tir qui se rapproche et se précise, et je crains pour d'autres personnes.

Enfin mon engagement n'est pas dû au fait que des universitaires et autres intellectuels sont emprisonnés. Bien sûr, c'est mon milieu ; mais je suis tout aussi scandalisé – sinon plus – par les autres centaines ou milliers de prisonniers d'opinion en Turquie, les exécutions extra-judiciaires et les départs forcés en exil pour fuir la répression.

Quant à l'avis émis par Monsieur Davutoglu, je le respecte mais malheureusement je m'attends toujours à ce genre de réponse de la part d'un homme politique. C'est la manière classique des politiques de se défausser que d'affirmer « Mais mon cher Monsieur, nous sommes dans un Etat démocratique, un Etat de droit, les pouvoirs sont séparés et un membre du gouvernement ne peut pas intervenir dans le cours de la justice ». C'est un avis tellement usé !!! On sait très bien comment, dans tous les pays y compris la France, l'Etat peut manipuler la justice.

D’ailleurs Monsieur Davutoglu se trompe sur un point : si effectivement la justice est - en théorie - indépendante, la police, dans tous les pays, dépend des gouvernants ; les arrestations, les maintiens en détention, les conditions de détention, l'usage de la torture ou de la violence, les conditions d'interrogatoire, tout cela dépend soit de la hiérarchie policière et donc du ministère de l'intérieur, soit de l'administration pénitentiaire (et non des juges) ; tout cela est donc susceptible – dans un Etat de droit – d'être contrôlé par la population. Si ce n'était pas le cas, ce serait vraiment grave pour la Turquie et les Turcs.

Voilà donc pourquoi j'ai signé l'appel publié dans le journal Le Monde la semaine dernière.

Voici le même texte, traduit en turc par Özgün Özçer. La version publiée par taraf comporte une différence miniscule... mais capitale. Cherchez !

Polisi de mi kontrol edemiyorlar

Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu’nun Paris ziyareti öncesi 50’nin üzerinde Türkiye uzmanı Fransız akademisyen ve aydın Le Monde gazetesinde AKP hükümetini “askeri diktatörlük dönemi” yöntemler kullanmakla eleştiren ve kınayan bir çağrı yayınladı. Fransız ve Fransa’da çalışan Türk akademisyenler tek bir sesle Türkiye’deki tutuklama dalgalarından duydukları endişeyi dile getirerek, sekiz ayı aşkın süredir KCK tutuklusu olan Marmara Üniversitesi öğretim görevlisi Profesör Büşra Ersanlı için de dayanışma mesajı iletti.

Çağrıyı imzalayanlardan biri de Türkiye’de tüm tarih ve siyaset bilimi öğrencilerinin adeta el kitabı olan Türk Tarih Tezinden Türk-İslam Sentezine araştırmasının yazarı Fransız tarihçi Etienne Copeaux’ydu. Her daim Türkiye’yi çok sevdiğini dile getiren ve “orası benim ikinci memleketim” diyen Copeaux’yu “bizi bizden bile daha iyi tanıyan yabancılar” kategorisine rahatlıkla yerleştirebiliriz. Lyon kentindeki Maison De L’Orient et de la Mediterranee’de Ortadoğu ve Akdeniz Etütlerinde araştırmacılık hayatını sürdüren Copeaux’nun, internet üzerinde Susam Sokak adlı, Türkiye’de olup bitenlerle ilgili siyasi görüşlerini haykırmaktan çekinmediği de bir blogu var…

Taraf’a, kendisiyle aynı alanda araştırmalar yapan meslektaşı ve yakın dostu Büşra Ersanlı tutuklandığında adeta çılgına döndüğünü anlatan Copeaux, o anda bir şeyler yapması gerektiğinin farkına vardığını söyledi. Copeaux’ya Davutoğlu’nun Paris dönüşü, yani çağrıları yayınlandıktan sonra yaptığı “Yargıya müdahale edemem” açıklamasını da sorduk. Copeaux buna da tepkiliydi “Tipik bir siyasetçi cevabı, polisi de mi kontrol edemiyorlar?”

Çağrıyı neden imzaladı

Sözü Etienne Copeaux’ya bırakalım…

“Çağrıyı, çağdaş Türkiye tarihi uzmanı bir araştırmacı olarak imzaladım. Bundan 20 yıl önce araştırmalarıma, tarih kitaplarında tarih anlatısını, Atatürk döneminde tarihin ‘üretimini’ ve – Büşra Hoca’nın izinden giderek– ders kitaplarındaki milliyetçi ideolojileri inceleyerek başladım. Çalışmamı çok bilimsel bir şekilde, şahsi görüşümü katmadan sürdürdüm ama şu da açıktı ki bunu milliyetçiliği eleştirmeden, bir tarih anlatısında ideolojiyi ortaya çıkarmak isteyenlere gerekli araçlar sunmadan da yapamazdım. Milliyetçilik felaket ve savaş taşıyıcısıdır –bakınız Yugoslavya– ve milliyetçilik kelimesine Türkiye’de olumlu bir değer yüklü olduğunu çok iyi biliyorum. Bununla bilimsel bir tez yapsam bile bir bakıma taraf olduğumu ve bunun da bilincinde olduğumu söylemek istiyorum. Yoksa ne bileyim, seslerin harmonisi veya 18. yüzyıldaki Türk mutfağı hakkında bir tez yazardım!

Son zamanlarda 90’lı yıllar üzerine bir araştırma yapıyorum. Mısır Çarşısı olaylarına baktığımda Pınar Selek’in üç kez beraat olmasına rağmen hala bazı sıkıntıları olduğunu öğrenince adeta isyan ettim.

O zaman vicdani açıdan araştırmalarımı sanki hiçbir şey olmuyormuş, böcekler inceliyormuş gibi sürdürmemin mümkün olmadığını hissettim.

Baskıcı ultra-liberalizmi reddediyorum

Peki neden Türk meseleleriyle ilgili taraf oluyorum derseniz; çünkü bu ‘Türk meseleleri’ yalnızca Türkiye’yi ilgilendirmiyor. Türkiye bir Avrupa ülkesi olabilir, o yüzden beni de ilgilendiriyor. Beni ayrıca bir insan olarak ve bazı tutuklu kişilerin (Büşra) dostu ve yakını olarak da ilgilendiriyor. Türkiye güçlü bir aşırı sağa sahip, kapitalist ve liberal ülke ‘modelini’ temsil ettiği ve bu modelin kopyalanabileceği (Macaristan’daki gibi) için de beni ilgilendiriyor. Türkiye’de egemen olan bazı siyasi kültür unsurları burada, Fransa’da bile ilerlemekte. Bu baskıcı ultra-liberal “modeli” istemiyorum; bu model nerede varsa onun analizinin yapılmasının, ifşa edilmesinin ve kınanmasının gerektiğini düşünüyorum.

Son olarak Türkiye’yi ve Türkleri sevdiğim için de beni ilgilendiriyor; Türkiye kişiliğimin bir parçası; orada yaşadım, her köşesini gördüm, benim neredeyse ikinci memleketim [Copeaux, memleket kelimesini Türkçe kullanıyor]. Türk dostlarımın 30 yıldır süren ağır bir savaşın yaşanmadığı bir demokrasi ortamında yaşayabilmelerini dilediğim için beni ilgilendiriyor –biz bunu Cezayir’den bildiğimiz için ne demek olduğunu anlıyoruz. Ve inanın kendi ülkem, yani Fransa için de aynı derecede talepkarım; tarih profesörü olarak mesleğimi yaparken, Fransız ders kitaplarındaki anlatılarda da, Türk ders kitaplarındaki anlatı kadar talepkarım.

Büşra tutuklanınca çılgına döndüm

Buna siyasi tavır almak diyebilirsiniz ama esasen bir araştırmacı olarak tavır alıyorum, bir başka deyişle konuyu, sorunların tarihe kök salışını bilen, dilini konuşan bir kişi olarak. Yaptığım araştırmalar günümüzü aydınlatabilecek nitelikte, çünkü ‘şimdiki zaman’ 1923’e kadar uzanıyor, hatta 1915’e kadar değilse.

Pınar Selek olayıyla birlikte tavır alma ihtiyacını hissettim ama zaten çok uzun süredir bir rahatsızlık duygusu vardı içimde; İsmail Beşikçi’nin veya Yaşar Kemal’in durumlarını düşündüğümde. Fakat ardından Büşra tutuklanınca çılgına döndüm. Sanki bir savaş alanındaymışız da hedefi giderek size doğru doğrultuyorlarmış gibi. Şu an başkaları için de endişe duyuyorum.

Aldığım tavır öğretim görevlilerinin ve başka aydınların tutuklu olmasıyla ilgili değil. Elbette, bahsettiğim benim çevrem; ama Türkiye’deki yüzlerce veya binlerce düşünce mahkumu, hukuk dışı infazlar ve baskıdan kaçmak için sürgüne gitmeye mecbur kalanlar da beni o kadar –hatta daha fazla– isyan ettiriyor.

Polis de mi bağımsız?

Sayın Davutoğlu’nun görüşüne ise saygı duyuyorum ama maalesef bir siyasetçiden beklenilen bir cevaptan öte değil. Bu siyasetçilerin ‘Ama beyefendi, biz demokratik bir devletiz, bir hukuk devletiyiz, güçler ayrılığı diye bir şey var ve yargının olduğu yerde bir hükümet üyesinin müdahalesi olamaz’ diye açıkça beyan etmek yerine, artık klasikleşmiş kaçamak cevabı. O kadar kullanılmış bir bakış açısı ki!!! Fransa dahil, tüm ülkelerde devletin yargıyı nasıl manipüle ettiğini fazlasıyla iyi biliyoruz. Ayrıca Sayın Davutoğlu bir konuda yanılıyor: Dediği gibi yargı bağımsızdır, ancak tüm ülkelerde polis seçilenlere bağlıdır; tutuklamalar, gözaltında tutulmalar, gözaltı koşulları, işkence ve şiddete başvurulması, sorgulamaların yapıldığı koşullar, tüm bunlar ya emniyet hiyerarşisine, dolayısıyla İçişleri Bakanlığı’na, ya da ceza infaz kurumlarına bağlı (yani yargıçlara değil). Bir hukuk devletinde halk tüm bu kurumları kontrol etmeye muktedir. Şayet böyle değilse, Türkiye ve tabii Türkler için durum çok vahim demektir.”

Silivri, les journalistes et Büsra Ersanlı

Enfin une bonne nouvelle : Seize libérations dont Büsra Ersanlı !

Commenter cet article